ارتقاء توجه و تمرکز

توجه و تمرکز چیست؟

 برای درک مفهوم توجه لازم است در مورد سه واژه انگلیسی  attention و  focus و concentration صحبت کنیم. چرا که خیلی وقت‌ها ما این مفاهیم را جای یکدیگر استفاده می‌کنیم.

توجه (Attention):

برای attention به درستی از واژه توجه به عنوان معادل فارسی استفاده می‌کنیم. توجه فرآیند شناختی معطوف ساختن ذهن، به طور انتخابی، بر روی یک چیز و نادیده انگاشتن سایر چیزها است. توجه نخستین دروازه پنجره ورودی اطلاعات به مغز ماست.

مرکز توجه (focus) :

بهترین ترجمه برای واژه focus می‌تواند “مرکز توجه” باشد. بهتر است با یک مثال کاربردی فرق بین دو مفهوم توجه و مرکز توجه را تشریح کنیم. فرض کنید یک دوربین عکاسی در اختیار دارید. دوربین را به اطراف می‌چرخانید در حالی که با چشم‌تان به دریچه‌ی دوربین نگاه می‌کنید. چیزهایی داخل قاب دوربین قرار می‌گیرد و چیزهایی هم خارج از قاب دوربین است. توجه یا attention به این معناست که من چه چیزهایی را داخل قاب قرار می‌دهم و چه چیزهایی را خارج قاب قرار می‌دهم. مرکز توجه یا focus به این معنی است که داخل قاب سوژه اصلی چیست. یا فرض کنید در حال مطالعه کتاب هستید و در مطالعه کتاب بیشتر حواس‌تان به مثال‌های کاربردی است. در این حالت شما توجه‌تان (Attention) به کتاب است و مرکز توجه‌تان (focus) به مثال‌های کاربردی کتاب.

تمرکز (concentration) :

واژه concentration را معمولا تمرکز و یا توجه متمرکز ترجمه می‌کنیم. به این معناست که من چه مدت می‌توانم یا می‌خواهم مرکز توجه‌ام را روی یک موضوع حفظ کنم. در واقع یک نفر که می‌گوید من تمرکز ندارم به این معنی است که نمی‌تواند برای مدت مد نظر و دلخواهش که ممکن است یک دقیقه یا یک ساعت باشد این مرکز توجه را حفظ کند.

اهمیت توجه و تمرکز 

توجه و تمرکز پایه و اساس یادگیری است. اما تنها دلیل اهمیت آن برای فرد، این نیست که بتواند تحصیلات خوبی داشته باشد و در امر یادگیری موفق باشد. در واقع توجه و تمرکز لازمه انجام صحیح و ساختارمند امور روزمره زندگی است. وقتی فرد از توجه قابل قبولی برخوردار است می تواند خوب ببیند و خوب بشنود و به سایر محرکهای حسی محیطی واکنش صحیح و به موقع نشان دهد. فعالیتهایش را با ترتیب و توالی و نظم به پایان برساند. آنچه را که می بایست به یاد داشته باشد و قرار، استمرار و هماهنگی های لازم را برای انجام فعالیتهای روزمره اشت داشته باشد. حال وضعیتی را تصور کنید که فاکتورهای برشمرده در بالا دچار اشکال باشد و فرد بی توجه باشد. همواره برای انجام امور روزمره و حتی ساده ترین موراد ممکن است با مشکل مواجه شود.

آیا می توان توجه و تمرکز را بهبود بخشید؟

همان‌گونه که می‌توان یک عضله را تقویت کرد، ارتقاء توجه و تمرکز هم وجود دارد و به‌مراتب راحت‌تر از آن می‌توان مغز را تقویت کرد. اگر فردی در عملکردی مهارت پیدا کند، ساختار مغزی درگیر در آن عملکرد تقویت می‌شود. پایه توانبخشی شناختی نیز بر این اصل استوار است. مغز یک ارگان انعطاف‌پذیر و تغییرپذیر است و می‌توان با ارتقاء توجه و تمرکز مغز را ترمیم و تقویت کرد.

فواید افزایش تمرکز چیست؟

از آن‌جایی که تمرکز توانایی اِعمال توجه شما به هر کار، موضوع، شیء یا فکری است، توانایی حفظ و افزایش تمرکز ذهنی شما را قادر می‌سازد تا هرگونه کار یا مسئولیت مربوط به کار را با موفقیت بیش‌تری انجام دهید. شما قادر خواهید بود که سریع‌تر به تصمیم یا راه‌حل واحدی برسید و وظایفتان را به طور مؤثر و کارآمد انجام دهید.

از مزایای دیگر افزایش تمرکز را می‌توان نام برد:

در کارهای خود سریع‌تر عمل خواهید کرد: شما می‌توانید کارها را سریع‌تر و با خلاقیت بیش‌تری انجام دهید و بهره‌وری کلی خود را افزایش دهید؛ با کیفیت بالاتری عمل خواهید کرد: شما به‌کمک راه های افزایش تمرکز می‌توانید با اشتباهات کم‌تری وظایف خود را به اتمام برسانید و ایده‌های خلاقانه‌تری داشته‌باشید؛ استرس کم‌تری خواهید داشت: حذف عوامل حواس‌پرتی از کار خود به این معنی است که احتمال عقب‌ افتادن از برنامه را کاهش می‌دهید و در نتیجه در طول روز استرس کم‌تری دارید؛ هم‌چنین، می‌توانید به‌ جای این‌که همه‌ی مسئولیت‌ها خودتان را به عهده بگیرید، بهتر دریابید که کدام مسئولیت‌ها را باید واگذار یا برون‌سپاری کنید؛ ذهن ناخودآگاه شما کمک می‌کند تا کارآمدتر عمل کنید: اگر به طور کامل متمرکز باشید، ضمیر ناخودآگاه شما در پس‌زمینه‌ فعالیت می‌کند و به شما کمک می‌کند تا کارها را سریع‌تر و با کارایی بیش‌تری انجام دهید. به طور کلی، این مزایا به عملکرد کلی بهبود‌یافته در کار منجر می‌شوند که می‌توانند به  پیشرفت بیش‌تر منتهی شوند.

   توانبخشی و ارتقاء توجه و تمرکز

برای تصوری بهتر از ارتقاء شناختی مثال کودکی را در نظر بگیرید که علائم نقص توجه و بیش فعالی و نشانه‌های رفتاری مانند افت تحصیلی، نافرمانی و پرخاشگری دارد. با ارزیابی شناختی می‌توان متوجه شد که او در کدام بخش کارکرد شناختی دچار نقص است. برای مثال نقص در کنترل مهارت دارد یا حافظه فعال. درواقع نقص در رفتار برخاسته از نقص در کارکردهای شناختی است. سپس با استفاده از روش‌های مناسب توان‌بخشی شناختی، می‌توان به جبران نقص کارکرد شناختی موجود پرداخته و مشکلات رفتاری را کاهش داد.

با ظهور علوم شناختی (علم مطالعه‌ی ذهن/مغز) و گسترش پژوهش در حوزه‌ی مغز، این نتیجه به دست آمده است که مغز ما بر خلاف تصور گذشتگان انعطاف‌پذیر است و از قابلیت ترمیم پس از آسیب برخوردار است. در این راستا توانبخشی شناختی با استفاده از تکنیک‌های مطالعه‌ی مغز و تشخیص دقیق نواحی ساختاری و کارکردی آسیب‌دیده، تمرین‌هایی را پیشنهاد می‌دهد که بسته به میزان و نوع آسیب و سایر تفاوت های فردی مانند سن و شدت آسیب، منجر به کاهش روند تخریب و بهبود و ارتقا نواحی آسیب‌دیده می‌شود و در نتیجه باعث موفقیت‌های نسبی فرد در حوزه‌های نظیر تحصیل، شغل و روابط اجتماعی می‌گردد.

خوشبختانه روش های زیادی برای ارتقا توجه و تمرکز وجود دارد، از جمله دارودرمانی، رواندرمانی و راهبردهای رفتاری و بازی درمانی و نوروتراپی. در حالی که داروها می توانند در درمان ADHD مفید باشند، مشاوره و روان درمانی، مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) به مشکلات موجود در زندگی روزمره کمک می کند. مشاوره اغلب راهبردها و مهارت هایی را برای کمک در مواردی مانند مدیریت زمان، سازماندهی و برنامه ریزی ارائه می دهد. رواندرمانی به ایجاد راهبرد های فردی برای درمان بیش فعالی در بزرگسالان کمک می کند. نوروتراپی هم با توانمندسازی مغز عملکرد شناختی و توجه و تمرکز را بهبود می بخشد.